گروه نرم افزاری آسمان

.تحریم مشروبات الکلی در قرآن و نقش آن بر سلامت فرد و جامعه‌




اشاره

دکتر محمد حسن قوسیان مقدم «1»

چکیده‌

مقدمه و هدف: قرآن کریم برای پیشگیری از بیماری‌ها و حفظ سلامت انسان‌ها، دستوراتی به‌صورت تحریم در مصرف بعضی از مواد دارد که مردار، گوشت خوک و شراب از آن جمله هستند. قرآن مجید در مورد مشروبات الکلی در چند سوره اشاراتی دارد و از جمله در آیه 219 سوره بقره به صراحت، مصرف آن را جزء گناهان بزرگ برشمرده است.
پیامبر گرامی اسلام (ص) نیز از شراب به عنوان مادر همه پلیدی‌ها نام برده
______________________________
(1). عضو هیأت علمی گروه بیوشیمی دانشکده پزشکی شاهد
ص: 83
و ائمه بزرگوار (ص) نیز همواره از شرب خمر، به عنوان یکی از گناهان بزرگ یاد کرده‌اند و حتی شرابخوار را با بت‌پرست یکسان دانسته‌اند.
روش: در این مقاله با مروری بر آیات قرآن کریم و احادیث و آخرین منابع موجود پزشکی نقش الکل بر سلامت فرد و جامعه مورد تجزیه و تحلیل و بررسی قرار گرفت.
بحث: تأکید صریح قرآن کریم بر اجتناب از مصرف شراب در سوره مائده و نساء، حرمت آن را برای انسان به‌خوبی نشان می‌دهد. از طرف دیگر تحقیقات علمی و آثار زیانبار الکل و اتانل موجود در مشروبات الکلی بر بافت‌های مختلف بدن و حتی بر نسل آینده (عقب‌ماندگی ذهنی و ناهنجاری مادرزادی) به‌خوبی نشان می‌دهد که قبل از آنکه الکل یک نوشیدنی لذت آور برای انسان باشد سم مهلکی برای اکثر بافت‌های بدن است که بلافاصله پس از ورود به بدن با مختل ساختن قوه تشخیص در فرد، حالت روحی و روانی او را دگرگون می‌سازد. امروزه مشخص شده که قبل از دفع کامل الکل از بدن بر سایر اندام‌ها نیز تأثیرات مخربی برجا می‌گذارد که از جمله هپاتیت و سیروز در کبد، کاردیومیوپاتی اتساعی و فیبروز و هیپرتروفی بطنی در قلب و تضعیف سیستم اعصاب مرکزی از جمله مواردی است که در اثر مصرف الکل دیده شده است. از دیگرسو، آسیب های روانی متعددی از اختلال حافظه و افسردگی تا اضطراب و خودکشی و اختلال شخصیت در افراد مصرف‌کننده الکل دیده می‌شود. این عوارض مهلک نشان می‌دهد که با توجه به خطرهای بالقوه الکل برای انسان، عدم تحریم آن می‌توانست نقش بسیار مخربی بر سلامت فرد و اجتماع داشته باشد.
ص: 84
نتیجه: در این مقاله با تأکید بر دستورات صریح قرآن در عدم مصرف مشروبات الکلی، سعی شده نقش تحریم آن در سلامت فرد و جامعه مورد بررسی قرار گیرد.

کلمات کلیدی:

قرآن کریم، تحریم الکل، عوارض الکل‌

مقدمه‌

قرآن کریم برای پیشگیری از بیماری‌ها دستورات بهداشتی ارزنده‌ای در ضمن محرمات، مستحبات و مکروهات بیان کرده که اینک با گذشت قرن‌ها و پیشرفت علوم، حقایق نهفته آن آشکار می‌شود.
خداوند علیم در قرآن کریم چند بار در مورد شراب به انسان یادآوری کرده و مومنین را از استعمال آن نهی فرموده است. از جمله در سوره بقره آیه 219 می‌فرماید: ای پیامبر از تو از حکم شراب و قمار می‌پرسند، بگو در این دو کار گناه بزرگی است و سودهایی برای مردم؛ ولی زیان گناه آن بیش از منفعت آن است. در ادامه آیه آمده است: خداوند بدین روشنی آیات خود را برای شما بیان می‌کند، باشد که تفکر کرده، و عقل خود را به کار بندید 1.
همچنین در سوره مائده آیات 90 و 91 خداوند می‌فرماید: ای اهل ایمان، شراب و قمار و بت‌پرستی و تیرهای گروبندی، پلید و از عمل شیطان است. از آن البته دوری کنید تا رستگار شوید. شیطان قصد آن دارد که به وسیله شراب و قمار، میان شما عداوت و کینه برانگیزد و شما را از ذکر خدا و نماز باز دارد. پس شما آیا از آن دست برمی‌دارید؟ 2
ص: 85
در سوره نساء آیه 43 آمده است: ای اهل ایمان هرگز در حال مستی به نماز نیایید تا بدانید چه می‌گویید 3.
زیان‌های همه‌جانبه شراب به‌قدری زیاد است که پیامبر گرامی اسلام (ص) آن را ریشه جنایات و زشتی‌ها معرفی کرده و فرموده‌اند: الخمر ام الخبائث 4.
از امام علی (ع) سؤال کردند به‌نظر شما معصیت شرابخواری از زنا و دزدی بیشتر است؟ حضرت فرمودند: آری، زیرا زناکار ممکن است به همین گناه اکتفا کند و خود را به گناه دیگری آلوده نسازد، ولی شرابخوار با آنکه به یک گناه آلوده شده به گناهان دیگری مثل زنا، دزدی، آدم‌کشی و ترک نماز آلوده خواهد شد 5.
با توجه به تأکید دین مبین اسلام و صراحت در آیات قرآن، مبنی بر آثار الکل در تغییر رفتار انسان و عوارض سوء مصرف الکل بر جسم و روان آدمی، تحقیق حاضر طراحی و انجام شد.

مواد و روش‌ها

در این مقاله با مروری بر آیات قران کریم و احادیث و آخرین منابع پزشکی و نیز استفاده از کلمات کلیدی، نقش الکل بر سلامت فرد و جامعه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت.
ص: 86

یافته‌ها

اشاره

خواص شیمیایی الکل
از نظر علم شیمی، هر ماده که در فرمول شیمیایی آن عامل هیدروکسیل(OH) وجود داشته باشد الکل محسوب می‌شود. بنا بر تعداد عامل‌OH الکل‌ها دارای یک یا چند ظرفیت هستند. الکل متیلیک که از تقطیر چوب به دست می‌آید و در صنایع رنگ‌سازی کاربرد دارد یک الکل یک‌ظرفیتی محسوب می‌شود که سمّی قوی است و 8 تا 10 گرم آن، اختلالات هاضمه ایجاد می‌کند و اغلب سبب کوری و مرگ می‌شود. اگر واژه الکل بدون هیچ پسوند یا پیشوندی به کار رود مقصود اتانول است که معروف‌ترین نوع الکل شمرده می‌شود و در صنایع گوناگون و در زندگی روزمره کاربرد زیادی دارد 6. از الکل به عنوان پرمصرف‌ترین ماده شیمیایی در فرایند ساخت و سنتز، جداسازی و تولید می‌توان نام برد. در آزمایشگاه به عنوان سوخت و در طب به عنوان ضدعفونی‌کننده پوست یا ابزارهای طبی کاربرد دارد. قطعات تشریحی را می‌توان در الکل از گندیدن و عفونت محافظت کرد و در ساخت ادکلن و لوازم آرایشی از آن فراوان استفاده می‌شود 7.
الکل از راه‌های مختلفی، نظیر تخمیر حبوبات و میوه‌ها مانند آبجو، از تقطیر حبوبات و میوه‌ها مانند ودکا و ویسکی، از تغییر شیمیایی در سوخت‌های فسیلی مثل گاز یا ذغال‌سنگ و نفت که الکل صنعتی نامیده می‌شود و یا از ترکیب شیمیایی منوکسید کربن و هیدروژن مثل متانول تولید می‌شود.
ص: 87
الکل موجود در مشروبات الکلی اتانول است که در آبجو 4 تا 6 درصد، و در شراب 7 تا 15 درصد و در مشروبات تقطیر شده از 40 تا 95 درصد است 8. الکل مطلق، آب‌گونه‌ای است بی‌رنگ و زود آتش‌گیر با بویی ویژه 9 که اثر تحریکی بر اعضای بدن ندارد، بلکه اثر آن تخدیر، یعنی تضعیف فعالیت‌های بدن و کاستن از دقت در انجام رفتارهای گوناگون است 10.

متابولیسم الکل در بدن‌

الکل برخلاف سایر مواد غذایی که قبل از ورود به جریان خون باید توسط عوامل مختلف هضم شوند، تنها ماده‌ای است که به محض ورود به گردش خون، به مغز (محلی که آثار اصلی خود را ظاهر می‌کند) وارد می‌شود 11.
الکل در بدن پس از مصرف، تا 80 درصد از طریق روده کوچک جذب می‌شود و از طریق کلیه، شش‌ها، و تعریق دفع می‌گردد. البته قسمت اعظم الکل توسط آنزیم‌های کبد اکسید شده، به استالدیید، دی اکسید کربن و آب تبدیل می‌شود 12. چنانچه به هر دلیل، میزان الکل خون به بیش از 50/ 0 درصد برسد سبب مرگ می‌گردد 13.

مراحل مختلف اثر الکل‌

پس از ورود الکل به خون و برحسب مقدار آن، مراحل نشاطآور، برانگیختگی، سرگشتگی، بهت، کما و سپس مرگ دیده می‌شود. اگر غلظت الکل در خون بین 03/ 0 تا 12/ 0 درصد باشد ضمن افزوده شدن اعتماد به
ص: 88
نفس و پرحرفی دقت کاهش می‌یابد و برافروختگی چهره و مختل شدن قضاوت در فرد حادث می‌گردد و معمولا فرد اولین جمله‌ای را که به ذهنش برسد بیان می‌کند.
در غلظت بین 09/ 0 تا 25/ 0 درصد فرد دچار حالت خواب‌آلودگی شده، حرکات بدن ناهماهنگ می‌شود. همچنین بینایی مختل گردیده، حس چشایی و شنوایی کاهش می‌یابد.
در غلظت بین 18/ 0 تا 30/ 0 فرد گیج و مهبوت است و شاید نداند کجا هست و مشغول چه‌کار است؟ او سرگیجه دارد. تلوتلو می‌خورد، بیش از حد خشن یا مهربان می‌گردد، خواب‌آلوده است، درد را دیرتر احساس می‌کند، و حرکاتش ناهماهنگ است. این، مرحله سرگشتگی است.
در مرحله بهت، فرد به محرکات واکنش نشان نمی‌دهد، قادر به نشستن و ایستادن نیست و ممکن است بیهوش شود. مرحله چهارم مرحله «کما» است که در آن، فرد بیهوش است، احساس شدید سرما می‌کند، و تنفس کم عمق و آهسته دارد. کاهش ضربان قلب و امکان مرگ در این مرحله وجود دارد.
میزان 50/ 0 درصد و یا بیش‌تر الکل در خون سبب مرگ می‌شود 14 و 13.
تمام مشروبات الکلی، حاوی مقداری الکل هستند و آثار تخدیری مشروبات الکلی که ما از آن به عنوان مستی یاد می‌کنیم بستگی به درصد الکل موجود در این مشروبات دارد 15.
ص: 89
اثر بر کبد
کبد انسان قادر است در هر ساعت 8 گرم الکل را اکسید کند، اما مقادیر زیادتر در گردش خون ظاهر می‌شود. غلظت کمتر از 05/ 0 درصد علامتی در شخص ایجاد نمی‌کند، ولی از این مقدار بالاتر، علائمی نظیر کاهش توازن اعمال فیزیکی و اختلال در دید پیش می‌آید. البته مقدار کشنده بر حسب افراد متفاوت است 12. اگرچه الکل دارای انرژی بالا است، ولی برای قابل استفاده شدن باید ابتدا به چربی تبدیل و سپس در یک مسیر طولانی به انرژی تبدیل گردد، ازاین‌رو معتقدند الکل بر سلامت کبد تأثیر گذاشته، گاهی به آن لقب «کالری مرگ» داده‌اند. بیماری کبدی شایع‌ترین عارضه طبی سوء مصرف الکل است. تخمین زده می‌شود 15 تا 30 درصد نهایتا به بیماری وخیم کبدی مبتلا می‌شوند. بیماری، بی‌سروصدا شروع می‌شود. کبد چرب الکلی می‌تواند به سمت هپاتیت الکلی و سرانجام سیروز و نارسایی کبدی پیشرفت کند. در آمریکا، مصرف مزمن الکل، علت اصلی سیروز کبدی و نیاز به پیوند کبد است. مصرف مزمن الکل تاکنون- شایع‌ترین علت پانکراتیت مزمن در غرب بوده است 16.
رابطه‌ای بین تخلیه ذخایر ویتامین‌C و ویتامین‌B بدن با مصرف الکل وجود دارد. الکل یک دیورتیک است و می‌تواند باعث از دست رفتن آب بدن گردد 17.

اثر بر قلب و عروق‌

الکل تغییرات زیادی در دستگاه قلبی- عروقی ایجاد می‌کند. مصرف زیاد الکل به مدت طولانی، با کاردیو میوپاتی اتساعی و فیبروز و هیپرتروفی
ص: 90
بطنی همراه است 18.
محققان دانمارکی با بررسی 47 هزار و 949 نفر در طی 6 سال دریافتند که مصرف الکل سبب افزایش خطر ابتلا به فیبریلاسیون دهلیزی در مردان می‌شود. فیبریلاسیون دهلیزی، نوعی بی‌نظمی در آهنگ ضربان قلب است که با خارج شدن کنترل دهلیزها و ضربان شدید آن همراه است و امکان دارد به مرگ بیمار بینجامد. 19

اثر بر استخوان‌

مصرف الکل، علاوه بر اینکه موجب کاسته شدن از چگالی و استحکام استخوان می‌شود قدرت ترمیم استخوان را نیز پس از شکستگی کاهش می‌دهد.
محققان اعلام کرده‌اند مصرف الکل به سلول‌های استخوانی موسوم به «استئوکلاست‌ها» آسیب می‌رسانند و با تقسیم شدن این سلول‌های آسیب دیده که سلول‌هایی موسوم به «استئوبلاست» هستند و سلول‌های اصلی استخوان به‌شمار می‌آیند، از مقاومت استخوان کاسته می‌شود 20.

اثر بر سیستم اعصاب مرکزی‌

دانشمندان معتقدند این واقعیت که افراد تحت تأثیر الکل، خجالتشان از بین می‌رود و زیاد حرف می‌زنند به علت اثر تحریکی الکل بر مغز نیست، بلکه به دلیل از بین رفتن کنترل مراکز عالی مغز در بروز میانه‌روی و اعتدال در افراد است 10.
ص: 91
مهم‌ترین اثر الکل، تضعیف دستگاه اعصاب مرکزی است. الکل در نتیجه تأثیر بر اعصاب، سبب واکنش در عروق گردیده، خون را به سطح بدن جریان می‌دهد و از این طریق پوست را قرمز کرده، در ابتدا در بدن ایجاد حرارت می‌کند، اما این اثر دیری نمی‌پاید و پس از مدت کوتاهی، بدن حرارت خود را تا دو برابر از دست می‌دهد. فردی که الکل می‌نوشد ابتدا فعالیتش بیش از حد معمول می‌شود و همان گونه که ذکر شد درجه حرارت بدنش بالا رفته و تنفس او شدید می‌شود، اما سپس مرکز تکلم تحت تأثیر قرار می‌گیرد و با تضعیف حالت کنترلی، شخص پرچانگی می‌کند. سپس مرکز سمعی مغز متأثر شده، شخص صداهایی می‌شنود. بعد از آن، مرکز بینایی مغز دچار اختلال می‌گردد و شخص تصاویر موهوم می‌بیند. بالاخره مرکز حفظ تعادل تحت تأثیر قرار گرفته، توازن اعمال فیزیکی به هم می‌خورد.
بدین ترتیب با نوشیدن الکل خویشتنداری شخص که منشأ حجب و حیا در انسان است تقریبا از بین می‌رود و باعث بروز اعمال ناهنجار می‌شود 21.

آسیب‌های روانی مصرف الکل‌

اختلال حافظه:

در کسانی که مقادیر خطرناکی از الکل را به‌صورت مداوم مصرف می‌کنند یا در یک‌بار مقادیر زیاد آن را مصرف کنند مشاهده می‌شود.

افسردگی:

هم افسردگی می‌تواند باعث مصرف الکل گردد و هم مصرف الکل می‌تواند باعث افسردگی شود.
ص: 92

اضطراب:

در دوره ترک الکل، اضطراب شایع است. برخی مبتلایان به اضطراب برای کاهش اضطراب به مصرف الکل رومی‌آورند که البته نقش اضطراب و مصرف الکل هم دوطرفه است.

خودکشی:

رفتارهای دال بر میل به خودکشی و یا قصد آسیب رساندن به خود در میان الکلی‌ها نسبت به سایرین شیوع بیش‌تری دارد. 6 تا 8 درصد مصرف‌کنندگان مقادیر زیان‌آور الکل، اقدام به خودکشی می‌کنند.

اختلال شخصیت:

تغییر شخصیت به‌صورت خودمحوری، اهمیت ندادن به دیگران، عدم رعایت موازین رفتاری و اخلاقی، عدم صداقت و مسئولیت‌پذیری، و حسادت بیمارگونه، نوعی عارضه نادر، ولی جدی مصرف زیاد الکل است. سوءظن نسبت به همسر هم در میان این افراد بسیار شایع است.

اختلال عملکرد جنسی:

اختلال در نعوظ یا انزال تأخیری اثر دیگر مصرف الکل است. اثر الکل بر سیستم عروقی و عصبی ایجاد اختلال در ارتباط با شریک جنسی در افراد با مصرف شدید الکل است.

توهم:

توهم‌های گذرای بینایی یا شنوایی در برخی مصرف‌کنندگان مقادیر زیاد الکل دیده می‌شود. در یک نوع اختلالی که «توهم‌زدگی الکلی» نامیده می‌شود، فرد دچار توهم شنوایی پریشان‌کننده می‌شود که شامل صداهای تهدیدکننده است 22.

سندرم جنینی الکل‌

سوء مصرف مزمن الکل توسط مادر در حین حاملگی با بروز آثار تراتوژنی قابل توجه بر جنین همراه است و به‌نظر می‌رسد الکل سردسته
ص: 93
علل عقب‌ماندگی ذهنی و ناهنجاری مادرزادی است. ناهنجاری‌هایی که مجموعا به عنوان سندرم جنینی الکل شناخته می‌شوند، عبارتند از: تأخیر رشد داخل رحمی، میکروسفالی، هماهنگی بد، تکامل ناقص منطقه میانی صورت و ناهنجاری‌های مفاصل. موارد شدیدتر ممکن است نواقص مادر زادی قلب و عقب‌ماندگی ذهنی داشته باشد 23.

افزایش احتمال بروز سرطان‌

مصرف الکل، ابتلا به سرطان دهان، حلق، حنجره، مری و کبد را افزایش می‌دهد 24 و 23.

مرگ‌

مصرف مزمن مقادیر زیاد الکل با افزایش خطر مرگ همراه است. مرگ در اثر بیماری کبدی، سرطان، سوانح و خودکشی اتفاق می‌افتد 25.

بحث‌

در آیه 219 سوره بقره، خداوند از خمر و قمار به عنوان دو گناه بزرگ نام می‌برد که کلمه اثم آن گناهی است که به دنبال خود شقاوت و محرومیت از نعمت‌های دیگری را می‌آورد و سعادت زندگی را در جهات دیگر تباه می‌سازد 26. امروزه مشخص شده که مصرف الکل در مقادیر جزئی می‌تواند قدرت تشخیص و قضاوت درست را از انسان سلب کرده، او را از داشتن عقل و شعور به‌طور موقت محروم سازد. 13 همچنین مقادیر بیش‌تر آن، آسیب‌های فراوانی از افسردگی و اختلالات روانی گرفته تا
ص: 94
اضطراب و اختلال شخصیت و حتی خودکشی را سبب می‌گردد و در نتیجه می‌تواند حتی سبب مرگ و محرومیت از نعمت حیات در انسان شود 22.
مردی از امام باقر (ع) علت حرام شدن شراب را سؤال می‌کند و آن حضرت (ع) می‌فرمایند: دائم الخمر مانند بت‌پرست است. شراب برایش رعشه بدن پدید می‌آورد و مردانگی و انصاف و مروتش را نابود می‌کند. شراب، شراب‌خوار را وادار به جسارت بر نزدیکان و اقوام و خویشان و خونریزی و زنا می‌کند و حتی از زنای او با محارم ایمن نمی‌توان بود. او پس از مستی این کار را بی‌توجه انجام می‌دهد. خلاصه اینکه شراب وادارکننده به هر نوع شر و اعمال ضد انسانی است. 27، همان گونه که در یافته‌های سیستم اعصاب مرکزی اشاره گردید، در اثر مصرف زیاد الکل، مرکز حفظ تعادل بدن تحت تأثیر قرار گرفته، توازن اعمال فیزیکی به هم می‌خورد.
همچنین امروزه ثابت شده که الکل می‌تواند با از بین بردن خویشتنداری فرد و عدم کنترل وی بر رفتارش باعث بروز اعمال نابهنجار گردد که نتیجه آن حتی می‌تواند زنا و قتل و خونریزی باشد. 27 و 21
همان گونه که در آیات قرآن و احادیث معصومین مشاهده می‌شود از مهمترین علت تحریم الکل و شراب یکی لطماتی است که متوجه جامعه می‌گردد که از آن به عنوان شر و اعمال ضد انسانی یاد شده و دیگری صدماتی است که متوجه فرد از نظر جسمی و روحی می‌گردد. کارشناسان علوم اجتماعی معتقدند برخی از باورهای غلط و تبلیغ شده، از جمله اینکه الکل تنش‌ها را کاهش و افراد را از نگرانی می‌رهاند و یا اینکه توانایی‌های اجتماعی و تجربه‌های لذت را گسترش می‌دهد، باعث افزایش مصرف مشروبات شده، درحالی‌که این اظهارات کاملا غیر علمی است و همان
ص: 95
طور که بیان شد مشروبات الکلی کاملا زیان‌آور هستند. 24 و 23 و 22 و 21.
مصرف الکل با رفتارهای پرخطر و پرخاشگرانه ارتباط دارد و رهاسازی الکل در بدن به پردازش اطلاعات در مغز آسیب می‌رساند و به این دلیل، افراد به هنگام مستی کم‌تر قادر به تصور بازتاب رفتارهای بد خود هستند 21. به اعتقاد کارشناسان روان‌شناسی بالینی، مطالعات نشان می‌دهد اختلال شخصیت ضد اجتماعی بخصوص در میان مردهای مبتلا به اختلالات وابسته به الکل شایع است و امکان دارد این اختلالات، مقدم بر پیدایش اختلال وابسته به الکل باشد. الکل در نزدیک به 50 درصد تصادفات منجر به فوت، 25 درصد سقوطهای مرگ‌آور نقش دارد، و همه این موارد نشان‌دهنده این است که مصرف الکل نقش بسیار مخربی بر سلامت فکری و روانی انسان می‌گذارد 28 و 22. مطالعات و تحقیقات، رابطه مثبت بین مصرف الکل و خشونت را نشان می‌دهد. برای مثال، وود در 1980 از پژوهش خود این‌گونه نتیجه گرفت که 29 درصد از افراد الکلی، رفتارهای خلاف قانون را بعد از مصرف الکل نشان داده‌اند. همچنین نتایج تحقیقات دیگر نشان داده که 29 درصد از زندانیان عنوان کردند الکل سبب بروز مشکلات رفتاری و زندانی شدن آن‌ها شده است. ورنون در 1994 این گونه مطرح کرد که بیش از نیمی از جرم و جنایت‌ها در آمریکا مربوط به مصرف الکل است. درعین‌حال، مصرف الکل سبب بروز رفتار تهاجمی در منزل و خارج از منزل می‌شود. به همین دلیل، رابطه مستقیم بین مصرف الکل و خشونت علیه زنان در جوامع مصرف‌کننده الکل دیده می‌شود.
آمارها در کشور استرالیا نشان می‌دهد 48 درصد حملات با چاقو و اسلحه به دنبال مصرف الکل است. در نتیجه، مصرف الکل با افزایش جرم
ص: 96
و جنایت در جوامع رابطه مستقیم دارد 29. بنابراین می‌توان چنین استدلال کرد که تحریم الکل می‌تواند نقش بسیار زیادی بر سلامت جامعه داشته باشد، و عدم مصرف آن، درصد قابل توجهی از میزان وقوع جرم و جنایت در جامعه را کاهش می‌دهد. نکته قابل توجه دیگر، نقش الکل بر سلامت جسمی و روحی فرد است. براساس تحقیق بنیاد بهداشت روانی انگلیس نسبت مصرف الکل در انگلیس، با توجه به افزایش نسبت افراد الکلی در 50 سال گذشته، به دو برابر افزایش یافته که نشان می‌دهد مردم می‌کوشند شخصا ناراحتی‌های روحی و روانی خود را برطرف سازند؛ درحالی‌که با این کار ناخواسته مشکلات خود را شدیدتر می‌کنند. این تحقیق نشان داد که حدود 5 میلیون نفر، هر روز از مشروبات الکلی استفاده می‌کنند تا از احساس اضطراب و ناراحتی خود بکاهند و قطع الکل برای آن‌ها خیلی سخت است. همان گونه که آمارها نشان می‌دهد و براساس یافته‌های گذشته، هم افسردگی باعث مصرف الکل می‌گردد و هم مصرف الکل و عدم توانایی فرد الکلی در ترک آن باعث ایجاد اضطراب و افسردگی است 32 و 30. براساس این تحقیق 70 درصد مردانی که خود را می‌کشند پیش از این کار مشروب الکلی خورده‌اند. 88 درصد افراد گفته- اند که ترک کامل الکل برای آن‌ها مشکل است. استفاده از الکل برای از بین بردن اضطراب و نگرانی مؤثر واقع نمی‌شود، زیرا الکل می‌تواند اعصاب انتقالی را که مغز به آن‌ها نیاز دارد تا از اضطراب افکار نگرانی‌آور خلاص شود ضعیف کند. به این دلیل، بسیاری پس از مستی به شدت احساس نگرانی می‌کنند 30. علاوه بر عوارض روانی، مصرف طولانی‌مدت الکل، عوارض جسمی نامطلوب، از جمله سیروز و نارسایی کبدی بیماری‌های
ص: 97
معدی، ناتوانی جنسی و افزایش سرطان‌های سر و گردن و سوءتغذیه را به دنبال دارد. الکلیسم در سال 1996 از سوی انجمن پزشکی آمریکا، به عنوان یک بیماری شناخته شده و الکل به عنوان یک ماده تأثیرگذار روانی، کندکننده فعالیت دستگاه عصبی مرکزی به‌شمار می‌رود که در مقادیر بالا، با کند کردن تنفس می‌تواند موجب مرگ شود 16 و 28. در آمریکا تقریبا 30 درصد کل افرادی که در بیمارستان‌ها پذیرش می‌شوند به‌طور همزمان مشکلات مربوط به الکل دارند 31.
الکل نه تنها پس از مصرف، مشکلات فردی و اجتماعی فراوانی ایجاد می‌کند، بلکه در هنگام ترک نیز مشکلاتی را برای افراد الکلی به‌وجود می‌آورد، پس از سم‌زدایی، درمان روانی- اجتماعی، چه به‌صورت بستری شدن با مراقبت شدید و چه به‌صورت برنامه‌های بازپروری سرپایی، به عنوان درمان اصلی برای وابستگی به الکل به‌حساب می‌آید؛ ولی موفقیت این برنامه‌ها محدود بوده، به‌طوری‌که در 50 درصد بیماران در سال اول، عود مجدد مشاهده می‌شود 32.

نتیجه‌گیری‌

اسلام به عنوان کامل‌ترین دین، در 14 قرن قبل که بسیاری از مطالب علمی امروز برای بشر آشکار نشده بود در آیات قرآن کریم در سوره‌های بقره و مائده به‌صراحت انسان را از مصرف این ماده خطرناک بر حذر داشته است. معصومین (ع) در احادیث متعدد، همواره از مشروبات الکلی ما را منع کرده و مصرف آن را از گناهان بسیار بزرگ دانسته‌اند. پیشرفت طب نیز تأیید می‌کند که سلامت فردی و اجتماعی انسان در گرو عدم مصرف
ص: 98
مشروبات الکلی است و مصرف آن سبب بسیاری از بیماری‌های جسمی و روانی می‌گردد که مستقیما بر سلامت فرد و جامعه تأثیرگذار است.
دستورات حیات‌بخش اسلام در زمینه مسائل طبی، از جمله تحریم مشروبات الکلی می‌تواند نقش بسیار مهم و تعیین‌کننده‌ای در سلامت فردی و اجتماعی انسان داشته باشد. امید آنکه بتوانیم در پرتو تعالیم حیات بخش اسلام و عمل به دستورات آن، جامعه‌ای سالم از نظر جسمی و روحی و نسلی توانمند و برخوردار از همه موهبت‌های الهی داشته باشیم.

پیشنهادها

1. با توجه به تحریم صریح قرآن و مضرات گسترده الکل، آموزش‌های لازم برای عدم استفاده و تبین مضرات جسمی و روحی آن، در سطح جامعه داده شود.
2. با توجه به جنبه‌های روانی مصرف الکل و اعتیاد به آن در اثر مصرف در جمعیت‌های در معرض خطر، به‌ویژه جوانان، آموزش‌های مناسب به منظور پیشگیری از اعتیاد به الکل ارائه گردد.
3. با عنایت به میزان بالای عود در موارد ترک مصرف، دوره‌های متناوب آموزش در افراد در حال ترک انجام پذیرد.

منابع‌

(1). قرآن کریم، بقره، 219.
(2). قرآن کریم، مائده، 91- 90.
(3). قرآن کریم، نسا، 43.
ص: 99
(4). مستدرک الوسایل، ج 3، ص 139.
(5). فروع کافی، ج 6، ص 403.
(6). شیخ، ابو الحسن، شیمی آلی، ج 1، ص 114.
(7). شیخ، ابو الحسن، شیمی آلی، ج 1، ص 237.
(8)./http ://WWW .dostan .net
(9). شیخ، ابو الحسن، شیمی آلی، ج 1، ص 131.
(10). جی اچ یرن، مبانی فارماکولوژی، ترجمه دکتر مرتضی فرخ سیر و دکتر محمد بهزاد، ص 65.
(11). خورسندی آشتیانی، محمد تقی، اثرات روحی و جسمی و اجتماعی الکل، پایان‌نامه دکتری پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد.
(12). پیتر کوپر، مسمومیت به‌وسیله داروهای شیمیایی، ترجمه دکتر مرتضی فرخ سیر و دکتر محمد خویی، ص 162.
(13). برترام ج. کاتزونگ، فارماکولوژی پایه و بالینی، ترجمه محسن ملک علایی، ص 473.
(14).http ://WWW .mardoman .com /health /alcholl .aspx
(15). شیخ، ابو الحسن، شیمی آلی، ج 1، ص 131.
(16). برترام ج. کاتزونگ، فارماکولوژی پایه و بالینی، ترجمه محسن ملک علایی، ص 475.
(17).http ://WWW .ksabz .net /archive .asp ?p 05
(18). برترام ج. کاتزونگ، فارماکولوژی پایه و بالینی، ترجمه محسن ملک علایی، ص 476.
(19).
http:// WWW. ettelaat. com/ local/ ettelaat/ rooznameh/ 3831/ 62703831/ 62703831
(20).
http:// WWW. isnatums. com/ news/ archives/ top/ 572100. php
(21). اردوبادی، بررسی فرآورده‌های الکل از نظر فقه اسلامی، ص 33.
(22). سروری مجید، «الکل افسرده می‌کند»:
ص: 100 http:// WWW. salamat. ir/ content/ 03/ pdfl/ 03/ 11. pdf مجموعه مقالات قرآن و طب ج‌1 149
(23). برترام ج. کاتزونگ، فارماکولوژی پایه و بالینی، ترجمه محسن ملک علایی، ص 478.
(24)
Sieqmund Sv, Shnger Mv. Effects of alcohol on the Upper Gastrointestinal Tract and the Pancreas an Up - to - Date Overview Z Gastroenterol, 5002 Aug, 34( 8 ), PP. 327 - 63.
(25). برترام ج. کاتزونگ، فارماکولوژی پایه و بالینی، ترجمه محسن ملک علایی، ص 474.
(26). علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج 2، ص 9- 298.
(27). بحار الانوار، ج 65، ص 164.
(28).
http:// WWW. prisons. ir/ farsi/ news. php? news id 6159
(29).
Http:// WWW. iran newspaper. com/ 0831/ 306008/ html/ social. htm I s 54924
(30).
http:// WWW. jamejamonline. ir/ shownews 2. asp? n 114931 t hlt
(31). برترام ج. کاتزونگ، فارماکولوژی پایه و بالینی، ترجمه محسن ملک علایی، ص 471.
(32). برترام ج. کاتزونگ، فارماکولوژی پایه و بالینی، ترجمه محسن ملک علایی، ص 481.
ص: 101